Hình ảnh chiếc xích lô hẳn đã trở thành biểu tượng của xứ miền Nam, nhưng ít ai nay còn nhớ tới tiếng nổ giòn của chiếc xích lô máy to oành. Một hình ảnh đặc biệt chỉ bắt gặp một thời Sài Gòn - Chợ Lớn những năm 1960 - 1975, đến những năm đầu thập kỷ 90 thế kỷ trước đã dường như lui vào thành mảnh ký ức tươi đẹp của miền đất nơi đây.
Một hôm dọn tủ sách của Pá, tôi thấy một cuốn tập giấy vàng, cũ hoen, trên bìa có in rõ chiếc xe kết hợp giữa xe xích lô và chiếc xe ba bánh máy mà tôi từng thấy. Tò mò tôi hỏi a Pá:
- Pá ơi! chiếc này là xích lô hay xe ba gác máy?
Pá cười hả hê trả lời
- Thứ cùi bắp, đó là xích lô máy, mày qua nhà ông "Xám xúc" xóm trong ngó vô còn chiếc xe như đống sắt vụn, là chiếc xích lô máy đó!
Lạ lùng, tại sao với sáng tạo hay đến thế, mà xích lô máy lại biến mất, trong khi mấy chiếc xe ba bánh máy nguy hiểm vẫn còn lưu thông bon bon trên đường? Ngược dòng lịch sử cùng tìm hiểu chiếc xe thú vị một thời của Sài Gòn - Chợ Lớn nhé!
Xích lô máy, trending một thời
Ngày trước, những năm trước 75, xích lô máy là phương tiện lưu thông khá phổ biến và vô cùng có sức hút với mấy đứa nhỏ, cũng như bà nội trợ đương thời. Cái xe lùn lùn mà rộng rãi, ngồi trên nệm hay dưới sàn xe đều thoải mái. Mấy đưa nhỏ thì thích cảm giác mát mẻ, gió lùa vào mặt, dỏng tai nghe tiếng "bình-bịch" giòn tan của tiếng pô xe mà khoái chí, còn mấy bà nội trợ lại dễ leo lên, leo xuống, xách cái túi đệm đi chợ là cứ bỏ ngay xuống sàn, vừa sạch sẽ lại không dơ.
Cùng với xe lam, taxi bọ, thì xích lô máy cũng mang vẻ đẹp Âu hóa, minh chứng cho một thời là hòn ngọc Viễn Đông của vùng đất này, hình ảnh mấy anh lính Tây cùng các cô đào tươi đẹp, hình ảnh gia đình hạnh phúc trên chiếc xích lô máy luôn gợi nhớ về lối sống xa hoa, sành điệu một thời. Tuy là phương tiện công cộng, nhưng được ngồi lên xích lô máy đi hóng gió, du hí phố phường cũng là ước mơ của rất nhiều người.
Xích lô máy - phương tiện độc nhất, chỉ có ở miền nam Việt Nam
Xuất hiện từ cuối thập niên 1940s, ít ai biết phương tiện độc đáo này chỉ có ở miền nam Việt Nam, cụ thể là Sài Gòn - Chợ Lớn, ngoài ra không nơi nào trên thế giới có xích lô máy. Tính độc đáo của nó còn hình tượng hơn cả xe tuk tuk xuất hiện ở Thái Lan, Lào, Campuchia, Philipines...
Chiếc xích lô máy được người Pháp mang đến Việt Nam và cuối thập niên 40s, sau khi quân Nhật giải giáp. Để xây dựng lại cơ sở vật chất, vận chuyển hàng hóa, người Pháp đã cho nhập về nhiều phương tiện tải hàng, trong đó có chiếc Triporteur của Peugeot - tiền thân của xích lô máy.
Xích lô máy ra đời như thế nào?
Ban đầu, xích lô máy chính là ba gác máy, sau khi vận dụng chuyên chở hàng hóa, nhu cầu dần thấp đi, được cải biến lại với mục đích chở khách, với cấu trúc giống chiếc xích lô đạp, nhưng ưu việt hơn với: sàn thấp, độ ổn định cao (không nhỏng càng), tốc độ nhanh, cấu trúc chắc chắn, có đèn xi nhanh, kèn và thắng líp thay vì kéo tay khá nguy hiểm...
Cấu trúc xe gồm:
Động cơ: thường được dùng là loại Triporteur Peugeot của Pháp với yên nệm và yên sắt (có thể chợ thêm người hoặc chở hàng), động cơ xăng pha nhớt 4 mã lực, 3 số, trọng tải lên đến 150kg, tốc độ 50km/h, đi 100km tốn 3 lít nhiên liệu.
Khung chở khách: rộng áng chừng 90cm-100cm, có lót nệm, có mái che xếp bằng vải dầu, trời mưa có miếng bạt văng ra cho khỏi tạt. Dưới lớp đệm là hộc xe dùng để chứa bánh. lốp sơ cua, đồ nghề sửa chữa.
Theo thống kê, vào đầu thập niên 50s tại Sài Gòn - Gia Định - Chợ Lớn có tới 18.000 xe xích lô máy hoạt động, trở thành phương tiện biểu trưng độc nhất của vùng này.
Sự biến mất của xích lô máy
Giai đoạn 1960s, những chiếc xích lô máy bị sự cạnh tranh quyết liệt của phương tiện giao thông ưu việt hơn là xe lam: giá tiền vừa rẻ hơn do chở được nhiều hành khách, nóc xe có mui cứng dùng chở hàng hóa, gia súc, gia cầm... khiến xích lô máy dần mất đi vị thế cạnh tranh.
Giai đoạn 1975, khủng hoảng nhiên liệu đẩy xe lam, xe xích lô máy vào tình trạng "đắp chiếu", xích lô đạp chạy bằng "cơm" lại rộ lên.
Giai đoạn 1990 với sự phổ biến của "xe ôm" nhỏ gọn, đa dụng, dễ vào hẻm đã kết thúc hẵn huyền thoại xích lô máy
Những chiếc xích lô máy sơn màu sặc sỡ đã từng tô điểm khắp phố phường Sài Gòn - Chợ Lớn, đánh thức sự xôn xao của đô thị bởi tiếng bô giòn giã đặc trưng, nay chỉ còn là ký ức, những cánh tài xế cũng đã thành những lão niên có tuổi, chẳng ai còn nhớ đến, chiếc xích lô máy tài sản chục lượng vàng (cả trăm triệu ngày nay) cùng nằm xếp xó không khác gì đống sắt vụn vô hồn. Chỉ còn dân Sài Gòn cố hũ mới còn nhớ sự oách khi ngồi trên chiếc xích lô máy du ngoạn khắp nơi.
Hoan hỉ,
----------------------------------------
AN DUYÊN CHỢ LỚN - Ẩm Thực Chợ Lớn
𝐖𝐞𝐛:anduyencholon.com
𝐇𝐨𝐭𝐥𝐢𝐧𝐞: 028.629.88668
𝐀𝐝𝐝𝐫𝐞𝐬𝐬: 15 Trần Điện, P10, Q5